Novi Pazar se nalazi u dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496 m. Okružen je visokim planinama Golijom i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 109.327 stanovnika. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika. Novi Pazar je poznat po svom trgovačkom i preduzetničkom duhu, izuzetan po svojim prirodnim bogatstvima i kulturnim vrijednostima od međunarodnog, nacionalnog i regionalnog značaja. U njemu se nalaze naljepši obronci planine Golije – Parka prirode i cjeline Stari Ras i Sopoćani pod zaštitom UNESCO-a. Novi Pazar je jedinstven multetnički prostor gdje se na jednom mjestu susreću zapadna i istočna civilizacija. On predstavlja ekonomski, kulturni i obrazovni centar Sandžaka
O postojanju prvih tragova života govore brojni arheološki nalazi, prahistorijski nalaz iz pećine blizu Rasa i nalaz na Dojeviću koji pripada kulturi bronzanog doba iz VIII veka prije nove ere. O prvim naseobinama iz Neolita koji datiraju iz IV veka prije nove ere svjedoče nalazi iz Naprelja i Krivače, gdje su pronađeni predmeti od keramike i zemljanih figura koji pripadaju Vinčanskoj grupi rasprostranjenoj u Srbiji, Vojvodini, Kosovu, dijelovima Bosne, u Transilvaniji i Bugarskoj. Krajem VI veka prije nove ere, na ovom prostoru živeli su Autarijati (ilirsko pleme). O tome svjedoči bogati nalaz poznat kao „Autarijatsko blago” ili „ Novopazarski nalaz”, gdje su pronađeni zlatni, srebrni i ćilibarski ukrasni predmeti i grčke vaze, a koji su pripadali autarijatskom knezu ili kneginji iz I veka prije nove ere. Ovi nalazi su deo tzv. Glasinačke kulture koja je usko povezana sa kulturom zapadnih i jugozapadnih dijelova Balkanskog poluostrva. U rimskom periodu Novi Pazar se nalazio na važnim rimskim komunikacijama na Balkanu i bio je poznat kao Statio Asinoe, o čemu su pisali engleski arheolog Ser Artur Evans, zatim austrijski slikar i arheolog Feliks Kanic u XIX veku, a kasnije K. Kostić i F. Jukić. Zbog svog izuzetnog geografskog položaja, Novi Pazar je imao poseban geostrateški značaj, pripadao je Zeti, Vizantiji, Mađarskoj, Bosni, Austrougarskoj, Osmanskom carstvu, a u II svjetskom ratu- Njemačkoj. Od XV pa sve do početka XX vijeka, bio je sjedište Novopazarskog Sandžaka i nakratko Novopazarskog Vilajeta. Novi Pazar je doživio svoj procvat 1468.godine, kada je dobio status šehera i bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Zvaničnim dekretom ga je osnovao Isa-beg Isaković kao Yeni Bazar. Prvi pisani dokument koji spominje samo ime Novi Pazar je iz 1461. godine. Od XIX vijeka, Novi Pazar ulazi u sve svjetske enciklopedije kao sinonim za Sandžak, kada je 1878. godine cijela regija dobila status corpus separatum i stavljena pod međunarodni protektorat kao Novopazarski Sandžak.
Novi Pazar ima sreću da na svojoj teritoriji ima spomenike koji se nalaze na UNESCO listi kao svjetsko kulturno dobro, ali i obavezu očuvanja tih spomenika: Stari grad Ras, manastir Sopoćani, Đurđevi stupovi i Petrova crkva (jedna od najstarijih crkava na Balkanu). Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba – nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba – nalaz Smolućka pećina (sa tragovima naseljenosti iz prahistorije) i ranokršćanskog doba – Novopazarski nalaz, nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i Ras.
U Novom Pazaru se sreću istok i zapad, pravoslavlje i islam. Iz doba osmanske vladavine ovim prostorom ostali su značajni spomenici islamske kulture. Najstariji od tih spomenika je hamam, staro osmansko kupatilo koje je podigao osnivač Novog Pazara Isa-beg Ishaković. Kupatilo je napravljeno prvobitno za potrebe osmanske vojske koja je nedaleko od hamama bila ulogorena. Kupatilo je bilo podjeljeno na muški i ženski dio, sa prostorijama za grijanje vode i šadrvanom. Svaka prostorija imala je svoju kupolu, ukupno 11 kupola.
Za Amiragin han se smatra da postoji još iz XVII vijeka, ali o vremenu njegovog nastanka nema preciznih podataka. Nekada je ovaj grad posjedovao šest hanova, što se zna preko spisa putopisca Evlija Čelebija koji početkom druge polovine XVII vijeka to bilježi. Nalazi se u starom centru grada, i predstavlja jedini preostali monumentalni objekat iz tog perioda.
Altun-alem džamija (džamija sa zlatnim alemom – dragim kamenom) nalazi se na središnjem dijelu Prvomajske ulice. Ta ulica se zvala Stambolski (Carigradski) drum, a cijeli kvart u kome se nalazi spomenuta ulica, bio je poznat kao Jeleč mahala, po Jeleču, srednjovjekovnom gradu koji se nalazi na Rogozni, u čijem pravcu je vodila današnja Prvomajska ulica. Ime Jeleč mahala se izgubilo u XVII vijeku i umjesto toga pominju se džemati Altun-alem i Ahmed vojvoda. Turski putopisac Evlija Čelebi, koji je kroz ove krajeve proputovao šezdesetih godina XVII vijeka, zapisao je: »Džamija koja se zove Altun (alem) džamija stara je bogomolja, a nalazi se u Jeleč mahali na Carigradskom drumu«. Pouzdano se zna da je Altun-alem džamiju sagradio, sredinom XVI (oko 1561. godine) vijeka, Muslihedin Abdul Gani, poznat još kao Mujezin hodža Al Medini. U vakufnami iz 1550. godine navedeni su ovi Muslihedin-efendijini objekti u Novom Pazaru: Džamija (Altun-alem), mekteb u dvorištu džamije, tri kuće za stanovanje imama, poznati han, šest dućana pored hamama, šest kožarskih dućana u Tabačkoj čaršiji na obali Raške, sedam mlinova pored mosta (Jedan od njih je bio sa pet vitlova).
Novopazarska tvrđava predstavlja srednjevjekovno osmansko utvrđenje koje je podigao jedan od najslavnijih osmanskih vojskovođa Isa-beg-Ishaković u XV vijeku prilikom osnivanja Novog Pazara, na raskrsnici karavanskih puteva koji su povezivali Bosnu, Dubrovnik i južni Jadran sa Carigradom i Solunom. Na osnovu ostataka bedema, bastiona i poluzatrpanih rovova, konstatovana je trougaona osnova tvrđave koju obrazuju tri ugaona bastiona, tabije, poligonalne osnove, različitih dimenzija. Poslije osmanskog poraza pred Bečom (1683) i austrijskog prodora do Skoplja (1689), turske vlasti počinju sa dogradnjom i utvrđivanjem nekadašnjeg zdanja. Njegova rekonstrukcija nastavljena je sve do 1750. godine. Za vrijeme vladavine sultana Abdula Azisa (1861-1876) sazidane su dvije nove kule, magacin za smještaj oružja i municije, manja džamija, kao i nova kasarna. Nakon Balkanskih ratova, srpska vojska je porušila džamiju koja se nalazila unutar tvrđave. Kula kod severnog bastiona je srušena u Prvom svjetskom ratu. Nestale su netragom i ulazne kapije, čardaci, pomoćni objekti, kao i austrijska kapelica čiji su ostaci nakon bombardovanja 1944.god. postojali sve do 1960.god. Uz sjeverni bedem, danas se nalazi relativno dobro očuvana kula poznata pod imenom Stara izvidnica ili Kula motrilja.
Grad Novi Pazar, kao kulturni centar Sandžak je i mjesto održavanja velikog broja manifestacija koje imaju regionalni i međunarodni karakter. Bošnjačko nacionalno vijeće organizuje desetine kulturno-umjetničkih manifestacija, a veliki broj njih se održava na godišnjem nivou. Svake godine, Bošnjačko nacionalno vijeće organizira Sandžačke književne susrete SAKS i dodjelu književne nagrade “Pero Ćamila Sijarića”, Smotru bošnjačkih narodnih igara SBONI, Festival sandžačke sevdalinke FESS te godišnju koloniju u Sjenici. Bošnjaci Sandžaka kao nacionalne blagdane obilježavaju 11. maj – Dan bošnjačke nacionalne zastave, 11. juli – Dan sjećanja na genocid u Srebrenici, 28. septembar – Dan Bošnjaka i 20. novembar – Dan Sandžaka (ZAVNOS-a). Bošnjačko nacionalno vijeće posebnu pažnju poklanja i sjećanju na 13. i 14. august 1917. godinekada je donijeta Sjenička rezolucija, kao i na 25, 26. i 27. oktobar 1991. kada je sproveden referendum o autonomiji Sandžaka. Jedna od institucija koja organizuje kulturna dešavanja, kulturno – zabavni život, kao i književnu djelatnost je Kulturni Centar u Novom Pazaru. Likovna kolonija „Sandžak inspiracija umjetnika” predstavlja realizaciju izložbi i afirmaciju likovnog stvaralaštva Sandžaka. Tu su također Književna nagrada “Aladin Lukač”, Nagrada za doprinos kulturi “Ahmed Vali”, Festival stvaralaštva mladih, Muzički festival Stari grad, Veče poezije na engleskom jeziku, Festival komedije na sceni KC, kao i internacionalni džez festival Zeman.
„Sopoćanska viđenja“ je tradicionalna manifestacija dijelom od internacionalnog značaja koja našem kraju daje bitnu kulturnu dimenziju, posebno onu likovnu.
Posebno bitna manifestacija jesu Sandžačke igre, tradicionalna sportska manifestacija. Sandžačke igre su sportska i kulturna manifestacija od posebnog značaja i koncept ovih igara predstavlja izvanredan model trajne i održive saradnje naroda i država na Balkanu. Sandžačke igre su bile i ostale mjesto susreta mladih sportista, pripadnika svih naroda koji vijekovima žive u miru i harmoniji u našem Sandžaku. Sagledavajući historijski značaj Sandžačkih igara Bošnjačko nacionalno vijeće je 2017.godine preko svoje Ustanove „Sandžačke igre“ pokrenulo inicijativu o obnavljanju ove velike sportske manifestacije. Ideju su prihvatili svi, ocjenjujući značaj igara, kako za razvoj sporta i fizičke kulture tako i za pravilno formiranje mlade ličnosti. Nakon deset godina pauze, igre su 2018.godine održane u Novom Pazaru gdje je učestvovalo više od 500 sportista iz Sandžaka i iz svih zemalja regiona. Osnovna poruka sandžačkih igara je uvijek bila da narodi u Sandžaku žive u slozi, zajedništvu i miru i da na tim osnovama grade sretnu sadašnjost i sigurnu budućnost. Glavna odlika Sandžačkih igara koja ih čini posebnim je to da se održavaju isključivo na teritoriji Sandžaka.
